Somogyi effect (อ่านว่า โซ-โม-ยี ตามชื่อแพทย์ชาวฮังกาเรียน) เป็นการตอบสนองของร่างกายโดยเฉพาะในผู้ป่วยเบาหวานอันเนื่องมาจากการมี drug-induced hypoglycemia แปลเป็นไทยได้ว่า น้ำตาลต่ำจากยา ช่วงกลางคืน ทำให้เกิดการกระตุ้นการหลั่ง glucagon และ stress hormone อื่น ๆ พยายามทำให้น้ำตาลในเลือดเพิ่มขึ้น ไม่ให้ร่างกายน๊อคไปซะก่อน(hypoglycemic unawareness)
ยาที่ลดระดับน้ำตาลในกระแสเลือด โดยเฉพาะยาฉีด insulin และยาในกลุ่ม sulfonylurea ใครทานยาพวกนี้อยู่ให้กลับไปดูฉลาก(Glimepiride · Glibenclamide · Gliclazide · Glipizide) เพราะกลไกของยาพวกนี้คือเค้นตับอ่อนให้ผลิตอินซูลินให้ออกมามากขึ้น โดยไม่สนใจว่าน้ำตาลในเลือดจะต่ำลงแค่ไหนก็ตามแต่
แล้วความซวยของ Somogyi effect คืออะไรรู้ไหมครับ
สมมติว่าคืนนั้นคุณรอดจากน้ำตาลต่ำอันเป็นผลมาจาก counter regulatory hormones มาได้ กลไกของการเกิด Hyperglycemia หรือน้ำตาลสูงตอนเช้าก็จะเหมือนกับ Dawn เลย คือสูงปรี๊ดๆกว่าคนปกติ และก็ตามนั้นครับ ถ้าคุณโชคร้ายเจอคนจ่ายยาที่ไม่เข้าใจเรื่องนี้ ก็ จัดไปครับ เพิ่มยาฉีดมันเข้าไปอีก เอาจนกว่าน้ำลายจะฟูมปากแล้วค่อยมาห้องฉุกเฉินกันไปข้างนึง อาจพูดอีกนัยนึงคือ Dawn >เพิ่มอินซูลิน > Somogyi > Hypoglycemic unawareness > 
ระวังไว้เลยครับ หลับสบายตามไม่รู้ตัวด้วย Somogyi effect สังเกตง่ายๆ ใครที่ฉีดหรือกินยาอยู่เยอะๆ แต่ใจสั่นบ่อยๆ แถมคุมน้ำตาลไม่ได้ ก็มีแนวโน้มเจอเหตุการณ์วงจรอุบาทก์นี้มาที่คำถามของเมื่อวาน แล้วเราจะแยก Dawn กับ Somogyi ยังไงคำคอบคือ เราก็มาดูน้ำตาลตอนตี 2-3 ดู ว่ามันต่ำมากไหม(โดยทั่วไป<60 mg%+ใช้ยานะ ไม่ใช้ยาไม่นับ) ถ้าต่ำมากก็ Somogyi แต่ถ้าไม่ต่ำก็ Dawnแต่ใครจะตื่นมาเจาะน้ำตาลกันตีสอง ตีสาม ต้องแอดมิดหรือจ้างคนทำจริงๆนี่เป็นช่องโหว่นึงของการรักษาเบาหวานเลย
ผมจึงแนะนำวิธีเบื้องต้นสำหรับคนที่มีความเสี่ยง คือ
1. คนที่ใช้ยาอยู่ปริมาณมากๆ
2. คนที่ปรับอาหารมาเป็น low carb แต่ยังใช้ยาอยู่
3. คนที่ตับมีปัญหา
4. คนที่เป็นเบาหวานมานานเกิน 10 ปี ให้ตรวจน้ำตาลก่อนนอน ถ้าค่อนเฉียด 70 mg% ให้ระวังเรื่องการใช้ยาก่อนนอนหน่อย
สำหรับ Clinician ที่ยังมองว่าคนไข้ยังจำเป็นต้องใช้อินซูลินอยู่
ให้ปรับยาก่อนนอนเป็น Slow acting เช่น NPH หรือยากินที่ออกฤทธิ์ช้าๆ
อีกวิธีนึงที่ผมคิดว่าเจ๋งมากๆเลยคือ CGM หรือ continuous glucose monitoring ประเทศไทยยังไม่มี มีแค่ใน รร.แพทย์กับเอกชนใหญ่ๆ
หรือถ้าใครหาเครื่องมาได้ก็จะดีมากๆ ไม่ได้ขายของนะ แต่มีประโยชน์จริงๆ ในการ track น้ำตาลในกระแสเลือดตลอด 24 ชั่วโมง ไม่ต้องมานั่งเจาะปลายนิ้ว เช้า กลางวัน เย็น ก่อนนอน แถมรู้เลยว่าอาหารที่กินเนี่ยมีคาร์บแฝงมากน้อยแค่ไหน
ไม่ต้องถามว่าจะสั่งได้จากไหนนะครับ
ผมเองก็หาอยู่เหมือนกัน 
ขอเสียงดีเทลหน่อย 
เคยซื้อมาใช้เองจากเมืองนอกเครื่องละ 2 หมื่นกว่าบาทใช้ได้แค่ 2 เดือน เครื่องไม่ได้พังนะ… ตังค์หมด เซนเซอร์แพง
สุดท้ายนี้ขอสรุปสั้นๆดังนี้
Dawn คือปกติ ร่างกายแค่เตรียมตัวสำหรับการตื่นนอน โดยปลดปล่อยน้ำตาลที่สะสมออกมา
Somogyi คือ เราสร้างภาวะนี้ขึ้นมา อันตราย ต้องระมัดระวัง
ขอให้โชคดีครับ
ใครสงสัยไหน ib มาครับผม
อย่าลืม มาเป็นครอบครัวเดียวกันกับเรา https://www.facebook.com/groups/1785909418220936/
กลุ่มเล็กๆที่จะสร้างสังคมของคนที่มีสุขภาพดีในทุกๆด้าน
ขอบคุณครับที่ติดตามกัน
Diet Clinic by Dr. Tim
